Соңғы күндері әлеуметтік желілерде жасырын неке тақырыбы төңірегінде қызу талқылау жүріп жатыр. Бірқатар азаматтар, оның ішінде белгілі журналист Дина Төлепберген, «бірнеше әйелмен заңсыз некеге тұрған ер азаматтарды қылмыстық жауапкершілікке тарту керек» деген ұсыныс айтты. Алайда осындай резонансты пікірдің қоғамда кең қолдау табуы оның құқықтық және әлеуметтік негізделгенін білдірмейді. Esilnews.kz тілшісі соңғы күндері қоғам талқысына түскен осы даулы ұсынысқа арнайы үңіліп көрді.
Қоғамда көтерілген кез келген мәселе, әсіресе отбасы институтына қатысты ұсыныс, байыпты сараптауды талап етеді. Өйткені отбасылық қатынастар – ең алдымен моральдық-этикалық нормалармен реттелетін күрделі сала. Мұндағы дауларды қылмыстық-құқықтық деңгейге көтеру оңай шаруа емес әрі оның салдары да ауыр болуы мүмкін.
Қылмыстық жаза – ең соңғы қадам
Қылмыстық кодекс қоғамдық қауіптілігі жоғары әрекеттерге арналған. Ал отбасы ішіндегі түсініспеушілік, жауапсыздық немесе адалдық мәселелері – моральдық сипаттағы даулар. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мұндай жағдайда азаматтық-құқықтық тетіктер әлдеқайда тиімді жұмыс істейді: мүліктік дауларды шешу, алимент өндіру, моральдық зиянды өтеу, медиация институтын қолдану.
Отбасылық сатқындықты қылмыс ретінде қарау – құқықтық жүйені тұрмыстық қатынастардың арасына шамадан тыс тарту болып шығады. Бұл – құқықтық мемлекеттің қағидаттарына сай келмейді.
Шетел тәжірибесін дұрыс түсіну қажет
Канададағы жаза туралы айтылған мысал әлеуметтік желілерде жиі келтірілуде. Алайда аталған норма тарихи заң қалдығы ретінде сирек қолданылады және ол негізінен мәжбүрлі, топтық неке, діни-радикалды қауымдастықтардағы заңсыз әрекеттерге қарсы бағытталған. Бұл – біздің қоғамдағы жеке қатынастармен салыстырылмайтын бөлек құбылыс.
Сол себепті шетелдік тәжірибені дәлел ретінде келтіру үшін оның құқықтық контексі, тарихи негізі және қолданылу аясы толық ескерілуі тиіс.
Заң екі тарапқа да ортақ
Бастама заңды түрде қарастырылатын болса, жауапкершілік тек ер адамға ғана емес, бұл қатынасқа саналы түрде барған екі тарапқа да тең дәрежеде қолданылуы керек. Алайда бұл өз кезегінде көптеген құқықтық және әлеуметтік қиындықтар тудырады: дәлел жинаудың күрделілігі, жалған арыздардың көбею ықтималдығы, жеке қатынастардың қылмыстық қысымға айналуы.
Бұл жайттар мұндай бастаманың салдарын терең ойлануды қажет ететінін көрсетеді.
Отбасы институтын нығайтудың басқа жолдары бар
Қазақстанда отбасылық саясатты күшейту бағытында атқарылатын жұмыстар аз емес. Ең тиімді жолдар ретінде төмендегілерді атауға болады: отбасылық медицияны дамыту, құқықтық ағартуды арттыру, азаматтық некені тіркеу мәдениетін қалыптастыру, әйелдер мен балалардың әлеуметтік қорғалуын күшейту, білім беру мен тәрбиелеу саласындағы құндылық саясатын жетілдіру.
Ең бастысы – қоғамда адалдық пен жауапкершілік мәдениетін қалыптастыру. Бұл мәжбүрлеу арқылы емес, жүйелі тәрбиемен және әлеуметтік саясатпен жүзеге асады.
Түйін:
Жасырын неке мәселесі – күрделі әлеуметтік құбылыс. Оны тек қылмыстық жазамен шешу мүмкін емес және бұл тәсіл жаңа проблемалар туғызуы ықтимал. Сондықтан мұндай ұсыныстар жан-жақты сарапталып, құқықтық жүйенің негізгі қағидаттарына, азаматтардың еркіндігі мен отбасы құндылықтарына қайшы келмейтін деңгейде қарастырылуы керек.
Қоғамдық пікірдің қызу талқысы – демократиялық сананың белгісі. Алайда шешім тек эмоцияға емес, дәлелді талдауға сүйенуі тиіс.
Отбасы институтын сақтаудың ең сенімді жолы – заңды қатайтудан емес, құндылықты күшейтуден басталады.
