Ертеректе ел үшін бастарын қатерге тігіп, атқа қонған батырлар мен алты ауыз сөзбен небір қиын түйінді шешетін ақылман қариялар аз болмаған. Өз басым елге қорған болған ежелгінің батырлары мен данагөй қарияларын көрмесем де, бір ауылға тұлға болған ақсақалдарды көріп өстім. Сол кісілерден бұрында өткен ақылы кең дария қариялар жайында естіп, ақсақалдық дегеннің не екені ұғып ержеттік. «Ол кездің шалдарының жанында иманы, аузында дуасы бар еді, хан келіп сәлем берер салмағы болатын, әңгімелері де бөлек еді» дегенді еститінмін. Олар сөз бастар, жол көрсетер, жастарға орын беріп, батасын арнаған. Ал бүгін ше? «Ақыл – жастан, асыл – тастан» дегенді естен шығарып, отырып алған төрдегі орын-креслосын әкесінен мұраға қалған мүлкіндей көретін, сол креслоға ұстай қатып, тістей жабысып айрылмайтын, жастарды жоғары қызметке жуытпайтын, келешегіне балта шабатын «батыраштар» мен «қотыраштар» көбейіп кетті. «Үлкеннен ұлағат кетсе, кішіден ізет кетеді» дейді қазақ.
Мәдениет пен ақпарат саласында 1200 зейнеткер қызмет істейді
«Айқын» газетіне берген сұхбатында Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева салада 1200-ден астам 90 жасқа дейінгі зейнеткерлердің қызмет істеп жатқанын айтты. Ол адамдардың бәрі қарапайым қатардағы қызмет істемейтіні, арасында үлкен лауазым иелерінің көптігі ешкімге құпия емес. Жәрайды, тәжірибесі бар, іскер ұйымдастырушы болса 90-ға, тіпті 100-ге жеткенше жұмыс жасасын, оған ешкім ештеңе демейді. Бірақ та, сол зейнеткерлердің ел үшін еңбек етуді емес, қара бастарының қамын ойлап, ортақ іске залалын тигізіп жататындары шындық.
Сайтымызда Ақмола облыстық «Арқа ажары» газетін басқарып отырған жетпістен асқан зейнеткердің газеттің жұмысын әбден қожыратып, қарызға белшеден батырғаны жайында мақала жарияланған болатын. Аталмыш газетке құрылтайшы болып отырған серіктестік директорының жасы жетпістен асса, газет редакторының жасы жетпіске таяған зейнеткерлер. Қызметкерлері айлап жалақы алмай зар жылап жүргенде олар қызмет көлігін жеке меншігіндей мініп алып, жеке бастарының мүдделеріне пайдаланады. Ал осы екі зейнеткердің ел үшін не еңбек сіңіргені белгісіз, Баспасөз күні қарсаңында біреуі орден, екіншісі медаль алды.
Бар өмірін халыққа қызметке арнаған қайран ағалар-ай
Көкше өңірінің барша азаматтары Еркін Әуелбековты өте жақсы біледі, біліп қана қоймай ол кісіні халқына еңбегі сіңген тарихи тұлға деп санайды. Бірнеше облысты басқарған, министр болған сол Еркін Әуелбеков зейнетке шығып, қызметтен шеттеген соң туған ауылына оралып, серіктестік ашып, заман ағымына сай еңбек еткен.
Ақмола облыстық атқару комитетін басқарған Қайриден Кәрібаев та зейнетке шыққан соң қол қусырып отырмай туып өскен жерінде серіктестік ашып, ауыл шаруашылығын дамытуға өз үлесін қосты. Ол кісі басқарған серіктестік облыстағы ең алдыңғы қатарлы шаруашылықтарыдң бірі болды.
Облыс әкімінің орынбасары, аудан әкімі болып көп жылдар еңбек еткен Амангелді Оразалин зейнеткерлікке шыққасын туған ауылынан серіктестік ашып, көп жұмыстар жасады. Ол құрған «Байдалы» серіктестігі облыстағы ең іргелі шаруашылақтардың бірі болды. Серіктестік көп адамдарға күнкөрістік жұмыс қана беріп қоймай, ауылдың әлеуметтік нысандарын ұстауға, жолдарды жөндеп, елді мекенді абаттандыруға да көп көмек көрсетті.
Міне, сондай ұзақ жылдар үлкен қызметте істеп, зейнетке шыққасын ел үшін білек сыбана еңбек еткен ақиық ағаларымыз баршылық. Олардың ісі жастарға үлгі-өнеге. Тек өкініштісі, сондай жақсы істер сол ағаларымызбен бірге тарих қойнауына сіңіп жоғалып бара жатқандай. Қазіргі жастарға өнеге көрсетеді дейтін зейнеткер ағаларымыз керісінше креслоларынан айрылмай, қашан қуып жібергенше тастай қатып отырады. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, бір ғана мәдениет-ақпарат саласында 1200 зейнеткер жастарға орын бермей креслоларына жабысып отырса, басқа салаларда олардың саны бұдан да көп.
Жастарға орын жоқ: жаңалықты жек көретін жүйе
Қазіргі таңда білімді, көкірек көзі ашық, мемлекетшіл жастар аз емес. Олар дамыған елдердің тәжірибесін меңгеріп, елге пайдасын тигізгісі келеді. Бірақ неге көбісі қызметке іліге алмай жүр? Себебі кейбір орындарда зейнет жасынан асқан, бірақ креслосын ешкімге бергісі келмейтін басшылар отыр. Әбден орнығып алған ондайларды қызметтен кетіру де оңай емес. Тіпті, жоғарыда отырған әкім-қаралардың да ондайларға шамасы жетпейді.
Ежелгі Римде өмір кешкен атақты Юлии Цезарь жас кезінде алғашқы үлкен жеңістен оралғанында сол кездегі билікке оппозиция болып отырған топтың көсемі Кай Марии «қандай тілегің бар» деп сұрайды. Сонда ол «күннің көзін көлегейлемей, аулақ тұр» деген екен. Оның мағынасы: «мен сияқты жастар өсіп жетті, енді қария сен жастарға орныңды босат» дегенді білдіреді екен.
Жастарға орындарын бермей, креслоға ұстай қатып жабысып алған қарияларға да сондай Цезарь сияқты күннің көзін көлегейлемей аулақ кет дейтін елжанды, ұлтжанды тұлға қажет болып тұр қазір.
Ат тұяғын тай басар
Солтүстік Қазақстан облысының аймақтық басылымы «Солтүстік Қазақстан» газетін ұзақ жылдар басқарған, бұрын Мәжіліс депутаты болған осы өңірге есімі жақсы танымал Жарасбай Сүлейменов жетпістен асқасын өзінің орнын басатын бір жасты тәрбиелеп, соған қызметін тапсырып кетті. Елге еңбегі сіңген азаматқа басшылық тарапынан лайықты құрмет көрсетіліп, иығына шапан жауып, құрметпен шығарып салды.
Міне, сол «Солтүстік Қазақстан» газетінің тізгінін ұстаған жас басшы аға ұрпақтың жақсы ісін жалғастырып, жемісті жұмыс жасап жатыр. Қазір газеттің тиражы 8100 дана, толық штат бар және қызметкерлері жалақыларын ай сайын алып тұрады.
Осыған кері мысал ретінде тағы да «Арқа ажары» газетін келтіре кетелік. Газет тізгінін ұстап отырған жетпістен асқан зейнеткер экс сенатор өз орнына жас мұрагер дйындау дегенмен мүлдем ісі жоқ, яғни оның арманы жалпақ тілмен айтқанда өлгенше сол креслода отыру болса керек. Егер де жұмысын жақсы ұйымдастырып, іскерлік қарымын көрсетіп жатса еш әңгіме айтпас едік. Қазір газет қарызға белшесінен батқан, тиражы республика бойынша ең төмен. Қазағы аз Солтүстік Қазақстан облысының газетінен бірнеше есе кем. Жалақы көбеймеген, ал сол аз жалақының өзін кешіктіріп үзіп-жұлып береді. Осыған шыдамаған кадрлардың көбі кетіп қалған.
Өкініштісі сол, өзі басқарған ұжымның болашағын ойлап, өз орнына лайықты ізбасар дайындап, істі соған ерікті түрде тапсырып кететін Жарасбай Сүлейменов сияқты текті азаматтар бүгінде өте аз.
Елге емес, өзіне қызмет ететіндер
Батыраштар мен қотыраштардың ойлайтыны – елдің ертеңі емес, өздерінің қара бастарының қамы. Олар үшін кресло деген бұл мол жалақы, қызметтік тегін автокөлік, атақ алу, кеуделеріне орден-медаль қадау. Яғни, кресло арқылы өмірдің барлық игіліктерін алып, соны қалқып ішіп рахатта тірлік кеше бергілері келеді. Олар сол үшін ештеңеден тайынбайды. Небір қулық-сұмдықтарға барады.
Бұндай бүгінгінің «батыраштары мен қотыраштары» айналасына қабылетті жастарды емес, қабылетсіз жағымпаздарды, руластары мен жерлестерін жинайды. Ондайлар әдетте бастықтарының алдында құрдай жорғалап, не айтса да «ләппай тақсыр» деп бастарын иіп тұрады. Сондай ұжымда ондай басшылар өле өлгенше отыра береді. Мұндайлар жастарға, айналасындағыларға ақыл айтқансиды, бірақ іс жүзінде талантты жастардың бағын байлап, жолдарын кеседі. Олар билікте отырғанда жас буынның өз қарым-қабылеттерін көрсетуге, жұлқынып жұмыс істеуге еш мүмкіндіктері жоқ.
Не істеу керек?
Зейнет жасындағы тұлғаларға басшылық қызмет атқаруға заң шеңберінде нақты шектеу қойылуы, жемқорлыққа байланысты істі болған немесе басқа да заң бұзушылықтарға жол берген адамның ата-анасы мемлекеттік мекемедегі басшылық қызметтен уақытша шеттетілуі қажет. Сонымен бірге, жастарға тең мүмкіндік берілуі керек – білімі мен қабілетіне қарай емес, танысына қарай шешілетін жүйе жойылуы тиіс. Ескі кадрлар білімі мен тәжірибесі соншалықты тасып бара жатса қатардағы қарапайым қызметкер болсын немесе сол салада өз тәжірибесі мен білімін көрсеткісі келсе жеке кәсібін ашып алсын. Мәселен, «Арқа ажарын» басқарып отырған экс сенатор өзінің жеке тәуелсіз газетін ашуына неге болмайды. Білімі мен тәжірибесін сонда көрсетсін.
Қорытынды: Болашаққа жол ашайық
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев; «Еліміздің келешегі – жастардың қолында», – деп үнемі айтып келеді. Осы ретте, Президент Жаңа Қазақстанды құру ісінде жастарға зор сенім артып отыр. Бірақ сол жастарға сенбейтін, орын бермейтін, өзінен басқаны көзге ілмейтін «қотыраштар» әлі күнге дейін төрде отыр. Олар тек жастардың бағын байлап отырған жоқ – еліміздің болашағына балта шауып отыр. Яғни, Президенттің саясатына қарсы әркет жасауда. Тарих та, уақыт та бәрін орнына қояды. Бірақ тым кеш болмай тұрғанда, әділетке сүйеніп шешім қабылдайтын күн келуі тиіс. Кресло – мәңгі емес. Ал халықтың сенімі мен елдің болашағы – бәрінен қымбат.
