Көктем келе еліміздің әртүрлі аймақтарында көктемгі су тасқынының алдын алу шаралары қолға алынып, абыр-сабыр науқан басталады. Бұл жылда қайталанатын құбылыс. Көктемгі су тасқыны қаупінің алдын алуға бюджеттен милиардтаған қаржы бөлінеді. Ол ақша өзен-көлдердің жағалауларын биіктетіп, су жайылу қаупі бар жерлерге құм толтырылған қаптармен бөгет орнату сияқты жұмыстарға жұмсалады.
Бұндай шаралардың су тасқыны қаупінің алдын алуға белгілі дәрежеде әсер ететінін жоққа шығаруға болмайды. Дегенмен де, жыл сайын қыруар ақша бөліп, қысқа мерзімді науқандық жұмысқа сонша шығынданудың қанша жөні бар? Одан да, су тасқынына жол бермеудің ұзақ мерзімге арналған кешенді жоспарын жасап, неге соны жүзеге асырмасқа. Бүгінгі аға ұрпақ өкілдері жақсы біледі, кеңес заманында дәл сондай кешенді шаралар жүргізілетін. Соның нәтижесінде көктемде су тасқыны қаупі мүлдем дерлік болмайтын.
Мен 1990-шы жылдардың басында Атбасар қаласында біраз жыл тұрып, еңбек еттім. Ол кезде де қазіргідей қар қалың жауатын. Дегенмен, көктемде сол қар еріп, сай-салаға ағып кетеді де, елді мекендерді су басу қаупі деген мүлдем болмайтын. Атбасарды су басу 2007-2010 жылдардан басталды. Қаланың көнекөз қарияларының айтуынша, ертеде қала іргесінен өтетін Жабай өзенінің табанын аршитын машина болған. Сол машина қыста өзен табанын құм мен шөп шөгінділерінен тазартып, аршып отырады екен. Оған қоса, өзен суы ернеуінен асатындай мол болған кезде далаға ағызатын арнайы құрылғылар орнатылған. Міне, осындай шаралардың нәтижесінде Атбасар қаласында да, айналадағы елді мекендерде де ешқашан су басу оқиғасы болмаған. Ал еліміз тәуелсіздігін алып, нарыққа көшкеннен кейін су тасқынының алдын алу шараларына мүлдем көңіл бөлінбейтін болды. Өзен табанын тазартатын машина тот басып біраз жыл тұрған соң, бір пысықайлар оны метал қабылдайтын орынға өткізіп жібереді.
Атбасарда су басу оқиғасы бірнеше рет қайталанды. Бүтіндей бір шағын аудан су астында қалып, бірнеше мектеп пен басқа да мемлекеттік мекемелер суға батты. Осындай апаттың салдарынан баспанасыз қалғандарға арнап қалада біраз үйлер салынды. Осы үшін бюджеттен қырауар қаржы бөлінді. Ал 2010-шы жылдардың ортасында өзен жағалауын биіктетуге арнап бөлінген мол қаржы шынын айтқанда желге ұшты. Өйткені, жағалауға топырақтан тұрғызылған тоған келесі жылы су келгенде шайылып, жоқ болды. Атбасарда соңғы рет су тасқыны өткен жылы орын алды. Сол тұста судың үйдің шатырына дейін жеткендігі айтылып, суретімен жергілікті басылымдарда материалдар жарияланды.
Міне, тағы да көктем келді. Жыл сайынғы көктемгі су тасқынының алдын алуға дайындық науқаны басталып жатыр. Техникалар өзен-көлдердің жағалауларына топырақ үйіп, құм толтырылған қаптардан бөгет тұрғызылуда. Мәселен, бір ғана Павлодар облысында көктемгі су тасқынының алдын алуға 4,5 млрд, Қарағанда облысынды 5,4 млрд теңге қаржы бөлініпті. Ол қаржы өзен жағалауларын биіктетіп, қауіпті жерлерге құм толтырылған қаптардан бөгет жасауға жұмсалуда. Бұндай шаралардың аздап көмегі бар, дегенмен, мол су келгенде судың қолдан орнатылған бөгеттерді шайып кететінін өмір тәжірибесі көрсетіп жүр. Сонда осындай уақытша және су тасқыны қаупін толық жоюға қауқарсыз шараларды жасауға жыл сайын қыруар қаржы бөлудің қаншалықты жөні бар?
Көктемгі су тасқынының алдын алуға жыл сайын бөлінетін қаржы түгел игеріліп, қажетті мақсаттарға жұмсалатынына еш кепілдік жоқ. Төтенше жағдайлар саласында орын алып жататын апаттар бұл салада жемқорлықтың асқынып тұрғанын талай мәрте көрсетті. Сондықтан да, жемқорлардың қалтасын толтыру үшін жыл сайын қырауар қаржы бөліп, уақытша және көп көмегі тимейтін шараларды жүргізгенше, кеңес заманындағыдай апаттың алдын алу үшін қажетті ұзақ мерзімге арналған кешенті шаралар жүргізу қажет. Ол біріншіден, тиімді, екіншіден көп қаржыны қажет етпейді, үшіншіден, апаттың алдын алуға , оны болдырмауға үлкен ықпалын тигізеді. Өмір тәжірибесінен өткен осы шараларды төтенше жағдайлар министрлігі қашан қолға алады? Әлде жыл сайын осылай жартысы жемқорлардың қалтасына кететін бюджеттің қырауар қыржысын топырақтан тоған салуға жұмсап жүре береміз бе?
Қалкөз Жүсіп.
